Lễ mừng thọ theo truyền thống văn hóa của người Việt Nam

Lễ mừng Thọ – Nét đẹp văn hóa mang tính nhân văn

Trong tâm thức dân gian, người có tuổi thọ và gia đình có người cao tuổi là có được một cái phúc lớn, có phúc nên mới được sống lâu, mới có con cháu đề huề. Mừng thọ cũng chính là mừng cái phúc ấy.

Ngày xưa, người 40 tuổi đã được trong làng, trong họ quý như lão ông. Trong làng, 50 tuổi đã được làm lễ lên lão. Dẫu không phải các nhà chức sắc trong làng, nhưng những dịp hội hè đình đám, các cụ lão ra chốn đình trung ngồi riêng cỗ trên chiếu cạp điều. Phong tục trọng lão ấy đến bây giờ vẫn được gìn giữ.

Ngày nay, trong gia đình khi có ông bà, cha mẹ ở tuổi 70, 80, 90... thì con cháu thường tổ chức mừng thọ. Lễ mừng thọ thường nhằm dịp sinh nhật hoặc dịp Tết Nguyên đán. Đây là dịp con cháu báo hiếu ông bà, cha mẹ. Lễ tổ chức to hay nhỏ đều thể hiện được niềm vui của gia đình vì có người sống thọ. Mỗi xã, mỗi phường ngày nay hầu hết có Hội thọ của các cụ cao tuổi. Khi các cụ bảy, tám mươi tuổi được Hội thọ đến chúc mừng, chụp ảnh, tặng quà lưu niệm.

Những dịp như thế này mang lại cho các cụ tình cảm ấm áp của thế hệ cháu con, của phố phường, làng xã mà không cảm thấy cô đơn khi tuổi già, sức yếu lúc cuối đời. Hiếu thảo được xem như là một đặc tính luân lý của người Việt Nam vì mọi người đều bày tỏ lòng hiếu thảo của mình hằng ngày qua hành động và tưởng nghĩ. Con cháu hiếu thảo với ông bà cha mẹ đều chú tâm phụng dưỡng lúc còn sống, khi tuổi già và cúng giỗ khi các cụ qua đời. Lòng hiếu thảo không căn cứ nơi giá trị của vật chất mà đặt trên nền tảng của sự chăm lo hàng ngày.

Một phong tục đẹp cần được duy trì và phát huy

Trong cách phụng dưỡng cha mẹ già ngày xưa có việc mừng sinh nhật và ăn mừng thượng thọ. Trong ngày sinh nhật của cha hoặc mẹ, con cái làm tế lễ cha mẹ, rồi bày ra một bữa ăn mừng có mời những người thân đến tham dự. Những gia đình nào có cha mẹ già đến 70-80 tuổi mà nhà sung túc về tiền của lẫn con cháu, thì làm lễ mừng thọ cho cha mẹ gọi là lễ "thượng thọ". Lễ "thượng thọ" có thể bắt đầu từ lúc 60 tuổi gọi là thượng thọ lục tuần, lúc 70 tuổi là thượng thọ thất tuần, lúc 80 tuổi là thượng thọ bát tuần, 90 tuổi là thượng thọ cửu tuần và tròn 100 tuổi thì ăn mừng lớn - gọi là bách tuế hay bách niên chi lão.

Khả năng tổ chức mừng thọ cũng tuỳ hoàn cảnh chứ không có quy định bó buộc. Những gia đình có điều kiện có thể làm lễ tế sống. Ông bà cha mẹ được mời ngồi chính giữa, cho con cháu đến chúc mừng dâng rượu. Câu đối, trướng treo khắp nhà. Con cháu tổ chức liên hoan ăn uống, cỗ bàn phải có bánh chưng, rượu thịt. Nếu làm lễ tế sống thì tổ chức ở đình làng, gọi là bái tạ thần hưu, có nghĩa là tạ ơn thánh thần đã phù hộ cho cha mẹ sống lâu. Lễ tế có người xưng lễ, chúc rượu, con cháu theo thứ tự lễ bái lạy. Chỉ lạy hai lạy, chứ không lạy bốn lạy như người đã khuất. Con cháu mỗi người dâng chén rượu mừng thọ, hoặc là dâng quả đào, gọi là bàn đào chúc thọ. Việc này do điển tích bà Tây Vương Mẫu ngày xưa hiến vua Hán Vũ Đế mấy quả đào tiên, có nói rằng ăn quả đào ấy thì được trường thọ.

Ngày nay, hình thức có thay đổi ít nhiều, nhưng thường là con cháu mua nhiều tặng vật mừng cha mẹ, gọi là đồ dưỡng già như là chăn, áo ấm... và tổ chức tiệc ăn mừng trọng thể tại nhà hàng hoặc tại nhà có mời đông đảo những thân bằng quyến thuộc của gia đình đến dự. Người được mừng thọ không phải là người có chức tước, quyền lợi gì mà chỉ là người được hưởng tuổi "Trời cho," được cái đặc ân mà người xưa thường gọi là “Thiên tước”. Khi người già có mặt trong nhà thì con cháu thấy đó là cái phúc đức, là một kho kinh nghiệm sống để lưu truyền lại. Việc tổ chức mừng thọ là báo hiếu, là mừng cha mẹ, ông bà còn sống để mình bày tỏ sự biết ơn cha mẹ đã nuôi mình khôn lớn.

Gia đình có người cao tuổi được coi là đại hồng phúc. Con cháu được mừng thọ ông bà, cha mẹ là được thêm niềm vui, niềm tự hào. Chính vì vậy, việc tổ chức mừng thọ là một nét đẹp văn hoá đáng trân trọng. Các cụ được quan tâm sẽ phấn khởi vì thấy rằng đã cổ lai hy vẫn không bị đối xử lạnh nhạt. Mừng thọ cũng là cách giáo dục, răn dạy con cháu bổn phận ăn ở có trước có sau với người đời, với xã hội.

Cách tổ chức nghi lễ mừng thọ

Tên gọi lễ mừng thọ theo độ tuổi

Có thể nhiều người không biết rằng, thật ra lễ mừng thọ chỉ là tên chung cho nghi thức này và ở từng độ tuổi khác nhau sẽ có tên gọi khác nhau. Lễ mừng thọ được tổ chức cho người lớn trong gia đình từ 60 tuổi cho đến 100 tuổi với tên gọi như sau:

• Cụ 60 tuổi: Hạ Thọ
• Cụ 70 tuổi: Trung Thọ
• Cụ 80 tuổi: Thượng Thọ
• Cụ 90 tuổi: Đại Thọ
• Cụ 100 tuổi: được gọi bằng nhiều tên gọi khác nhau như Lão Thọ, Lão Thiêm Thọ hay còn gọi là Thọ Đỏ.
• Cụ thọ hơn 100 tuổi còn được xưng là Kì Di

Nghi thức tổ chức lễ mừng thọ theo kiểu truyền thống

Gần như là nét văn hóa, không khó để bắt gặp hình ảnh mừng thọ mỗi đầu xuân. Trước đây, lễ mừng thọ có tên “noãn thọ”, và nghi thức của lễ của được chia thành 2 ngày liên tiếp nhau. Vào ngày đầu tiên, con rể về bên nhà vợ với các quà mừng và cùng dùng tiệc tối. Tại tư gia sẽ bày trí thọ đường với các món lễ vật từ gia đình, họ hàng, hàng xóm. Ngày tiếp theo là lúc gia đình sẽ tiếp đãi họ hàng, bà con, bạn bè. Và chắc chắn sẽ không thiếu lễ khấu bái được lưu truyền từ xưa. Tuy nhiên hiện nay, nhiều gia đình lựa nghi thức lễ mừng thọ tại nhà hàng, quán ăn để tăng thêm bầu không khí.

Cách tổ chức lễ mừng thọ theo kiểu song quan

Thông thường, các nghi thức lễ mừng thọ này được tổ chức và chủ trì bởi cơ quan, đoàn thể. Đây được xem là một dịp để đồng nghiệp, thân hữu có cơ hội gặp mặt và trò chuyện. Vì thế nên số lượng tham gia tiệc theo kiểu song quan thường khá đông.

Trong suốt buổi tổ chức, người chủ trì sẽ giới thiệu với người được mừng thọ và những nhân vật quan trọng tham dự. Cùng nhau chia sẻ tường tận về các thành tựu của họ.

Tổ chức lễ mừng thọ theo kiểu hội nghị

Hình thức này thường được tổ chức bởi phường, xã để chức mừng thọ cho những người già từ 80 tuổi trở lên. Lễ mừng thọ kiểu hội nghị do các cán bộ lão thành phụ trách được tổ chức trong phòng hội nghị có trang trí mừng thọ, bức hoành, câu đối chúc thọ,… Nghi thức chủ yếu do đơn vị lãnh đạo phụ trách gồm: giới thiệu cuộc đời sự nghiệp những người được mừng thọ, gửi lời chúc mừng thọ, tặng quà mừng thọ.

Lên kế hoạch cho lễ mừng thọ

Chọn thời điểm tổ chức lễ mừng thọ

Đầu tiên, sắp xếp thời gian lễ thọ. Trong dân gian, thông thường 50 tuổi trở lên mới tổ chức lễ mừng thọ. Lễ mừng thọ thường được tổ chức vào lần sinh nhật tròn mười và phải long trọng hơn nhiều đối với những lúc bình thường. Hiện nay pháp luật cũng đã quy định rõ về thời điểm tổ chức lễ thọ. Thời xưa, lễ mừng thọ phân ra làm 3 cấp, 100 tuổi gọi là thượng thọ, 80 tuổi gọi là trung thọ, 60 tuổi gọi là hạ thọ.

Thứ hai, rất nhiều nơi có tập tục “nam làm trên, nữ làm tròn”. Trong đó nam làm “trên” chính là “làm chín không làm mười”. Ví dụ lễ thọ 70 tuổi thì làm lễ mừng thọ vào lần sinh nhật thứ 69, lễ thọ 60 tuổi thì làm lễ mừng thọ vào lần sinh nhật thứ 59. Còn nữ thì ngược lại, phải làm “tròn”, chỉ cần tròn 50 tuổi, 60 tuổi thì mới làm sinh nhật.

Thứ ba, ngày cụ thể mừng thọ có thể được thay đổi, không nhất định phải ngay ngày sinh nhật. Nhưng theo tập tục truyền thống ở nhiều nơi, nếu muốn thay đổi ngày, chỉ có thể làm trước, chứ không dời ngày lại. Cho nên nếu có muốn thay đổi ngày làm lễ mừng thọ cho ông bà, cha mẹ, không theo ngày định trước thì phải dựa vào những nguyên nhân sau: Nếu sức khỏe ông bà, cha mẹ đang không được tốt hoặc muốn kết hợp ngày mừng thọ cùng với ngày kỷ niệm sự nghiệp, công danh của ông bà cha mẹ,…

Thứ tư, số tuổi càng cao, lễ thọ càng được tổ chức long trọng. Đây là bởi vì tuổi càng cao, càng được người tôn kính; tuổi càng cao, con cháu càng nhiều; tuổi càng cao, ngày sống càng còn ít.

Phát thiệp mời

Sau khi chọn thời điểm và địa điểm tổ chức lễ mừng thọ thì đến bước phát thiệp mời. Trước khi phát thiệp mời cần lên danh sách khách mời. Tiệc mừng thọ nên tổ chức theo phong cách ấm cúng với sự chung vui của toàn thể thành viên trong gia đình. Tuy nhiên nếu được bạn có thể mời thêm hàng xóm gần gũi, bạn bè đồng nghiệp thân thiết và cả bạn của người được chúc thọ tham gia chung vui cùng gia đình. Ghi rõ địa điểm, thời gian tổ chức tiệc và nên lựa chọn ngày cuối tuần để mọi người có thời gian đến dự.

Những tấm thiệp mời đỏ, thông báo ngày mừng thọ, mời họ hàng bạn bè gần xa đến chúc mừng. Ngày nay trên thị trường có in bán rất nhiều mẫu thiệp mời với mẫu mã phong phú đa dạng, đẹp mắt, chỉ cần điền thông tin vào ô trống là được. Thiệp mời thường được trao trễ nhất là trước nửa tháng. Cũng có khi không gửi thiệp mời, dùng thư hay mời bằng miệng cũng được. Họ hàng thân thích qua lại thường xuyên thông thường không gửi thiệp mời. Lễ mừng thọ theo truyền thống phổ biến là chỉ mời con cháu và họ hàng bạn bè thân của nhân vật, chứ không mời quan khách rộng rãi.

Bố trí thọ đường

Thọ đường là nơi tổ chức chúc thọ. Tổ chức thọ tiệc tại gia thì thông thường thọ đường được thiết đặt ở phòng khách hoặc ngoài sân lớn. Nếu thọ tiệc được đãi ở quán xá, nhà hàng, thì thọ đường sẽ được thiết đặt riêng ở những vị trí bục nghi lễ. Chữ “thọ” được trang trí to và nổi bật nhất trong thọ đường. Đặc biệt họ đã phát huy đầy đủ nghệ thuật thư pháp truyền thống, lấy chữ thọ phồn thể biến hóa thành nhiều cách viết thư pháp nghệ thuật, hình vẽ nghệ thuật mang biểu tượng cho phong thủy cát tường. Ngày nay, người ta thường treo bức hoành ngang ở thọ đường. Trên bức tường chính diện thọ đường thì treo một chữ thọ hoặc hình bách thọ rất lớn. Một vài nhà còn dán chữ thọ cỡ nhỏ ở cửa lớn, cửa hông, trên những vật dụng và thực phẩm có liên quan khác trông rất bắt mắt.

Dưới thọ đường, thông thường còn bày lễ án (là một chiếc bàn hình vuông), những vật bày lên trên thường là đào tươi, bánh ngọt, hoa tươi và các loại trái cây tươi ngon khác và bình hoa. Trên bàn hương án, nên thắp nến cỡ lớn màu đỏ, trên mặt nến mạ vàng những câu chữ kiết tường như chữ “thọ”, “phúc như đông hải, thọ tỉ nam sơn”,… Khi bắt đầu lễ thọ thì thắp nến, vừa có ý nghĩa chúc mừng, vừa tăng thêm bầu không khí vui vẻ, trang trọng. Hai bên thọ đường và bức trướng chúc thọ, thường được treo hoặc dán câu đối chuyên dùng cho việc chúc thọ. Câu đối chúc thọ có thể do chính người được chúc thọ tự biên soạn, cũng có thể do người nhà chuẩn bị, nhưng đa số là do họ hàng, bạn bè thân tặng. Bên dưới thọ đường bày biện bàn tiệc để tiếp đãi khách mời, ngoài ra còn phải đặt một chiếc bàn trống ở một góc phù hợp để bày biện quà tặng mừng thọ của khách mời.

Phông mừng thọ (Backdrop) cho một buổi lễ mừng thọ được thiết kế tương đối đơn giản, không cần phải cầu kỳ như một tiệc cưới hay một buổi tiệc sinh nhật. Tuy nhiên, bạn cần thể hiện một backdrop trang trọng với đầy đủ thông tin về lễ mừng thọ. Xung quanh backdrop có thể trang trí thêm hình ảnh long phụng mang ý nghĩa may mắn cùng với những chùm bong bóng nghệ thuật với hình ảnh của người được chúc thọ. Ngoài ra phong tục lì xì mừng thọ chắc chắn không thể thiếu. Hành động này được xem như là tình cảm chân thành của con cháu dành cho cha mẹ, ông bà của mình.

Chuẩn bị đồ ăn thức uống cho lễ mừng thọ

Chuẩn bị món ăn cho khách mời trong buổi lễ mừng thọ thường là công đoạn diễn ra khá lâu vì con cháu muốn thể hiện tình cảm với những người được mừng thọ. Do đó, bạn có thể chuẩn bị trước trà và bánh kẹo cho khách mời trong khi theo dõi buổi lễ. Hành động này thể hiện được sự trân trọng của gia đình đối với khách mời của mình. Sau buổi lễ, các khách mời sẽ cùng gia đình quây quần bên bữa tiệc mặn ấm cúng để cùng nhau trò chuyện, chia sẻ nhiều hơn về các kỷ niệm, những hành động tri ân đối với cha mẹ, ông bà của mình.